تبریز شهری است در شمال غرب کشور ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی که مسیر مواصلاتی به چند کشور از جمله، آذربایجان و ترکیه را هموار و با آن ها در همسایگی است. این شهر از نظر وسعت در سومین رتبه پس از تهران و مشهد قرار دارد. همچنین از نظر جمعیت طبق آخرین سرشماری پنجمین شهر ایران به شمار میرود. جمعیت غالب مردم تبریز، آذری و با ترکی آذری و لهجه تبریزی صحبت میکنند.
این شهر در طی تاریخ با مشکلات و مسائل جدی روبرو بوده و بارها به وسیله دشمنان اشغال شده است. این شهر همچنین در طی سال های متمادی به عنوان پایتخت ایران اعلام شده و مرکز حکومت هایی همچون اتابکان، ایلخانان، روادیان، چوپانیان، جلایریان، خوارزمشاهیان، صفویان، آق قویونلوها، قره قویونلوها، خوانین آذربایجان و همچنین به عنوان دومین مقر یا پایتخت حکومت قاجار معرفی شده است. در مدت کوتاهی این شهر تحت حکومت خودمختار قرار داشته است.
با بررسی این تاریخ پر فراز و نشیب قطعا این را درمییابیم که در این شهر فضای کافی برای حضور در بازار های جهانی و داد و ستد با سایر مراکز کشور ها از جمله حکومت عثمانی و اعراب اسکان یافته در اطراف بین النهرین را داشته است. این فضا به افزایش مسیر منتهی به هنر و خلاقیت اشاره خواهد داشت. به دلیل اینکه اقوام مختلفی در این شهر تردد داشته و راه ورود کالا از خارج کشور به دلیل مرزی بودن این شهر باز بوده، هنر دست مردمان تبریز به شهر ها و کشور های دیگر منتقل شده است.
در دوره های مختلف تاریخی مانند صفویان و قاجاریه این شهربه اوج شکوفایی در هنر و صنعت خود رسید که تا امروز جایگاه خود را حفظ نموده و کماکان در بین شهر های رتبه بالای صنعتی و هنری به شمار میرود. در پی این شکوفایی تحولات بسیار زیادی در مسیر هنر، صنعت، فرهنگ و … این شهر صورت گرفت که عمده این تحولات به انقلاب مشروطه و حضور سرداران نام دار این جنبش و روشن نگاه داشتن مشعل آزادی خواهی در این شهر بود. بسیاری تبریز را سرمنشا ورود مدرنیته در ایران میدانند.
این شهر با لقب های بیشماری در بین مردم ایران شناخته شده است که شهر اولین ها، شهر زیرگذر و روگذرها، شهر بدون گدا، امن ترین شهر ایران، مهد سرمایه گذاری ایران، شهر شکلاتی ایران، قطب تولیدات صنعتی، شهر جهانی بافت فرش و … از جمله این القاب و عنوان ها هستند.
موقعیت جغرافیایی شهر تبریز
سنگ بنای فعلی تبریز به دوره ساسانیان و اشکانیان باز میگردد. البته در سنگ نبشته های تاریخی و الواح به جا مانده از ادوار مختلف تاریخ تبریز با وجود دارا بودن تمدن بسیار طولانی، چندین بار مورد تخریب توسط عوامل طبیعی مانند زلزله های سخت و حمله کشورگشایان، قرار گرفته است. گفته شده که اولین ساخت و ساز های نو ظهور توسط رواد از قبیله آزد که در بین یمنیان بسیار شهرت داشته، صورت پذیرفته که حاصل آن قصر ها و دیوار های بزرگ در شهر تبریز بوده است.
شهر تبریز از نظر جغرافیایی از سوی شرق و جنوب شرقی در انتهای جلگه تبریز و از سوی شمال به کوه های عون بن علی و پکه چین، همچنین از شمال شرق به کوه های بابا باغی و گوزنی، از سمت شرق به گردنه پایان و از سوی جنوب به رشته کوه های سهند میرسد. این شهر به صورت یک چاله بزرگ بین کوه های مختلف است که از سمت غرب به شوره زار های تلخه رود یا آجی چای محدود و محصور شده است. در اطراف این شهر همچنین رودهای بیشماری گذر دارند.
رودخانه مهرانه رود، تلخه رود و … از جمله این شهر ها هستند. اقلیم این شهر خشک بوده که تابستان هایی گرم و خشک و زمستان هایی سرد دارد. گرمای تابستان های این شهر به ئلیل وجود کوه سهند بسیار کاهش مییابد. با وجود این اقلیم پرورش دام، درختان، چراگاه ها و باغات از جمله فعالیت های مردم این شهر به شمار میرود که در ادامه آن تغییرات وضعیت اقتصادی و معیشت مردم به دلیل وجود پتانسیل های اشتغال را خواهیم دید.
از سال 1286 در این شهر شهرداری تاسیس شد. مساحت محدوده این شهر 24451 کیلومتر مربع اعلام شده است. به دلیل آب و هوای خوب این شهر همواره مسیر مهاجرت بسیاری را فراهم نموده و همین زمینه تغییرات اجتماعی را در این شهر فراهم آورده است. نزدیکی به استان های شمالی، غربی و پایتخت، موقعیت استراتژیک فرهنگی، نظامی و اجتماعی را برای این شهر به ارمغان آورده است. وجود بناهای تاریخی متعدد و تاریخچه کهن از ویژگی های این شهر به شمار میرود.
این شهر در منطقه ای زلزله خیز قرار دارد که تا کنون این شهر را بار ها و بار ها لرزانده و در تاریخ به تخریب کامل شهر نیز اشاره شده است. در تاریخ 1158 خورشیدی بزرگترین زمین لرزه تبریز اتفاق افتاده است. البته این شهر به دلیل وجود گسل های اطراف و کمربند های لرزه خیز دائما در معرض حرکات زمین خواهد بود.
مردم شهر تبریز
غالبا مردم شهر تبریز، بومیان شهر تبریز و استان آذربایجان هستند. اما به دلیل هجوم خیل عظیم از مهاجران به این شهر، اقوام دیگری نیز در آن ساکن شده اند. رونق مبادلات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در این شهر سبب شد که آمد و شد نیروهای غیر بومی در آن افزایش یابد. زبان غالب مردم تبریز ترکی با گویش تبریزی است که با ترکی استامبولی و ترکی کشور آذربایجان تفاوت های بسیاری دارد. زبان رسمی در این شهر نیز مانند سایر شهر های ایران فارسی است اما گویش تبریزی نیز بسیار رایج است.
مسیر مبادلات و مهاجرت از شهر تبریز نیز به سایر شهر ها فراهم است که منجر به ازدواج و پیشروی این قومیت در سایر شهر های همجوار یا دور تر شد. از بزرگان و مشاهیر این شهر میتوان به ستارخان و باقرخان همچنین بسیاری از هنرمندان و سیاستمداران اشاره کرد که در زنده نگاه داشتن چراغ شهر تبریز ثابت قدم بوده اند. در تاریخ معاصر نیز بزرگان و شهدائی همچون حمید و مهدی باکری را به دنیا معرفی نموده است.
پیشه و کار مردم تبریز
پیش تر راجع به شرایط اقلیمی شهر تبریز و پیشرفت صنعت در این شهر صحبت کردیم. بنابراین میتوان گفت در این شهر فرصت های شغلی بسیاری فراهم است. از طرفی نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی این شهر بسیاری از مشاغل نو ظهور یا وابسته به صادرات را در دل خود جای داده است. میتوان مشاغل عمده در حال حاضر تبریز را در بخش های زیر معرفی نمود:
- بخش کشاورزی: کاشت گیاهان دارویی، غلات، گلخانه ها، باغ های پرورش میوه و … همچنین استفاده از ظرفیت های طبیعی این استان از مواردی است که در بخش کشاورزی به چشم میخورد. با وجود بحران کم آبی در این استان و کل کشور مسیر کشاورزی رو به سوی کشت های دیمی یا کم مصرف گذاشت و همچنین روش های گلخانه ای و آبیاری قطره ای گسترش زیادی یافت.
- بخش دامپروری: با توجه به موقعیت جغرافیایی شهر تبریز دامپروری با پرورش گاو و گوسفند، زنبور، مرغ گوشتی و مادر، تخم مرغ و … در این استان رو به افزایش گذاشت.
- صنعت: وجود معادن فلزات، کارخانه های خودرو و ماشین سازی،واحد های تولیدی کوچک و …از نمونه های حضور شهر تبریز در بخش صنعتی به شمار میروند.
- صنایع دستی: همانطور که گفته شد شهر تبریز را با نام شهر جهانی فرش میشناسند، فرش، تابلوفرش، گلیم فرش، جاجیم، سفالگری، چرم دوزی و … از جمله هنرهایی است که در این شهر فعالیت میکنند و در بازارهای جهانی شناخته شده اند.
- خدمات: بخش خدمات نیز در عنوان های مختلفی از جمله فرهنگی، تاریخی، هنری و … به صورت پر قدرت و مستمر فعالیت میکند.
انواع هنر های مرسوم تبریز
شاید بسیاری افراد نام این شهر را در کنار فرش های رنگارنگ، تابلوفرش های نفیس، کیف و کفش چرم بشناسند اما با وجود پرچم داری این شهر در رشته های ذکر شده و دارا بودن رتبه های اول در این رشته ها، هنر های دیگری نیز در این شهر گسترش یافته و هنرمندان فعال در آن در بازار های جهانی حضور دارند. به طور کلی میتوان گفت که صنایع دستی در تبریز جلوه ای شگفت انگیز و خاص را برای آن به ارمغان آورده است.
از دیگر هنر های فعال در این شهر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سوزن دوزی
- سفالگری
- نگارگری
- پیکرتراشی
- منبت کاری
- سبد بافی
- قلم زنی
- معرق کاری
- کاشی معرق
- ترام سنگ
- ساخت زیور آلات سنتی
- نقره سازی یا نقره کوبی
- و …
تاریخچه هنر فرش تبریز
میتوان اوج معرفی یا شروع به کار فرش تبریز را از عهد صفویه معرفی نمود. این هنر که یکی از راه های کسب درآمد مردم در این شهر در سال های بسیار زیادی بوده، تاریخی بسیار زیاد و غنی را دارد. تبریز یکی از قدیمی ترین مراکز بافت فرش و تابلوفرش های دستباف در سراسر جهان به شمار میرود. در ابتدا بافت این فرش های دستباف به صورت محلی و با رج شمار های نهایتا 24 عدد صورت میگرفت که پس از دوره هایی دستخوش تغییرات تا شکل امروزی آن شد.
نخ هایی که در بافت این فرش ها مورد استفاده قرار میگرفت، محصولات تولیدی و غالب در آن منطقه مانند پشم گوسفندان، ابریشم پرورشی و … بود. نمونه های اولیه فرش تبریز با سایر نقاط تفاوت آن چنانی نداشتند و رفته رفته با ورود سبک های جدید و تقابل استعداد خلاقیت این بافت دچار تغییراتی شد که فرش و متعلقات فرش تبریز را به شکل امروز رهنمون یافت.
فرش بافی تبریز
هنر فرش بافی در تبریز تا جایی پیش رفت که این شهر را با نام شهر جهانی فرش به دنیا معرفی نمود. فرش های ابریشمی، کرک و ابریشم، تمام ابریشم و … از مواردی بودند که در این شهر بافته میشدند. اما بسیاری از محصولات تولیدی هنرمندان فرش باف تبریز به دلیل طرح های خاص آن ها ماندگار شدند. طرح اسلیمی ترنج دار و لچک دار، طرح باغی، طرح مستوفی، طرح تصویری، طرح گلستانی، طرح درختی، طرح شکارگاه، طرح خطیبی، طرح ریزماهی و … از این نمونه طرح ها هستند.
فرش دستباف تبریز به دلیل بافت ریز آن، نخ های بافت خاص، رنگ بندی کامل و بی نظیر، سبک بافت ترکی و متقارن، چله کشی ترکی ان و … در بین علاقه مندان به هنر فرش دستباف محبوبیت بسیاری یافته است. این روز ها بسیار کم و غیر محتمل است که فرش های تبریز از الیاف نامرغوب و بی کیفیت بافته شوند و استفاده از نخ های تاپ داخلی و نخ مرینوس وارداتی از ویژگی های بارز آن به شمار میرود.
انواع متعلقات فرش تبریز
در هنر فرش بافی فعالیت هنرمندان این رشته صرفا به بافت فرش ها با کاربری هایی نظیر کف پوشی محدود نمیشود و آثار زیر از انواع شاخه های فرش بافی به شمار میروند:
تابلوفرش دستباف: تابلوفرش ها نمونه هایی کوچک از فرش دستباف هستند که در قاب های چوبی قرار میگیرند. تابلوفرش های دستباف در تراکم و رجشکار بالا از 50 تا 120 رج بافته میشوند.
گلیم فرش دستباف: گلیم فرش ها از نمونه های قدیمی هنر های دستباف تبریز به شمار میروند که در سبک خاصی با استفاده از نخ پشم یا ابریشم بافته میشوند.
ورنی بافی: این هنر که با نام ورنی یا سوما شناخته میشود، به گلیم عشایری نیز شهرت دارد. جنس ورنی ها از پشم، پنبه، کنف و ابریشم است که نسبت به انواع متعلقات فرش وزن کمتری دارند.
جاجیم بافی: جاجیم ها دستباف کهن عشایران برای مصارف گوناگون هستند و از نمونه های کهن فرش بافی ایرانی به شمار میروند. مهم ترین مولفه جاجیم ها رنگ بندی آن ها و استفاده نخ پشم و پنبه به صورت جدا یا تلفیقی میباشد. یکی از ویژگی های ظاهری در جاجیم ها استفاده از شکل های هندسی ساده در آن ها است.
بازار فرش تبریز
با وجود بافت و پیشرفت گسترده فرش بافی در تبریز و شاخه های متعدد آن همچنین قرارگیری این شهر در این موقعیت جغرافیایی، بازار فرش در این شهر بسیار گسترش یافت به نحوی که فرش بافی به یکی از سه محصول و کالای اساسی صادراتی این شهر تبدیل شد و این شهر را با نام قطب فرش بافی ایرانی به سراسر جهان معرفی نمود. بازار قدیمی فرش تبریز اول محلی بود که به صورت جدی در این راه قدم نهاد.
بازار فرش تبریزبه سایر شهر ها، استان ها و کشور ها گسترش یافت و نمونه های فرش، تابلوفرش، گلیم و … را به صورت کالایی نفیس و لوکس برای استفاده های تزئینی و … را برای علاقه مندان فراهم نمود. خرید و فروش فرش دستباف تبریز در این بازار به صورت مستمر در حال انجام بوده و قدیمی ترین نمونه طرح های فرش تبریز را میتوان در این بین یافت. فروش فرش های کهنه و دست دوم قدیمی با طرح های خاص نیز در این بازار مرسوم است که مناسب کلکسیونر ها و علاقه مندان این هنر فاخر است.
گالری فرش ایران مفتخر است تا تمامی محصولات خود از جمله فرش ها و تابلوفرش های دستباف را به صورت نقد و اقساط، تقدیم به هم میهنان عزیز کند. جهت دریافت مشاوره ی رایگان تلفنی و حضوری و آشنایی بیشتر با این مجموعه به صفحه ی درباره ما مراجعه نمایید.
