معرفی انواع فرش دستباف تبریز | جنس، رنگ بندی و رجشمار

فرش های دستباف ایرانی که میراث به یادگار مانده از هنر اصیل و فاخر ایران هستند، همچون خورشیدی در تاریکی تابید و گذشته پر افتخار هنر ایران به همکان نشان داد. این هنر بی حد و بی انتها نه به ظرف زمان و نه به ظرف مکان محدود می­شود. تنها چیزی که از پایان این هنر به خوبی به چشم می­خورد، اثری بی تکرار و خاص با جلوه ای بی نظیر بر قله های افتخار و اعتبار برای هنرمندان و تولید کنندگان ایرانی است.

تاریخی که فرش دستباف ایرانی طی کرده تا به این جایگاه رسیده، بی شک بر پیکره این زیبای بی همتا ثبت شده است. اما این فراز و فرود ها نیز  نتوانستند هنرمندان ایرانی را از ادامه مسیر منصرف کنند و ایشان پر قدرت تر از قبل به مسیر خود ادامه داده و ناملایمات را از پیکره هنر خود زدودند. فرش دستباف تبریز نمونه ای از این هنر بود که در طی چندین بار حمله و آسیب به شهر تبریز همچون مشعلی فروزان از دل خاک برخواست و نام این شهر را در دروازه دل هنردوستان ثبت کرد.

فرش دستباف تبریز که از هنر های اصیل بافته شده به دستان توانای هنرمندان اصیل ایرانی می­باشد، در سال های اخیر پیشرفت قابل توجهی را در بحث صادرات داشته است. شروع مسیر این فرش دستباف را پیش از عهد صفویان اعلام نموده اند اما نقطه اوج و شکوفایی آن با انتخاب تبریز به عنوان پایتخت دوم و روی کار آمدن شاه عباس دوم صورت پذیرفت. علاقه بسیار زیاد شاهان صفوی به هنر فرش بافی و استفاده از آن به عنوان برترین هنر دستباف زمینه پیشرفت امروزی آن را فراهم نمود.

تغییرات بسیاری از ابتدای شروع این هنر تا به امروز اتفاق افتاد اما مهم ترین آن استفاده از رجشمار کمتر و معمولا 24 عدد در گذشته و افزایش آن در نمونه های فرش دستباف امروز تا بیش از 110 در تابلوفرش های دستباف تبریزی بوده است. در بین فرش های دستباف ایرانی، فرش های تبریز تراکم بسیار بالاتری نسبت به سایرین داشته است. نمونه های فرش تبریز به صورت کاملا استاندارد و به وسیله اساتید خبره و ماهر فرش تبریز بافته و پرداخته می­شوند.

انواع محصولات دستباف تبریز

شهر تبریز که یکی از پرچم داران تولید کف پوش های ایرانی اصیل است، با قرارگیری تبریز در جایگاه شهر جهانی فرش، وظیفه سنگینی را در دوش خود می­دید. بنابراین موضوع فرش تبریز باید در بهترین شکل خود نمایان می­شد. این نمونه زیبا در غالب چند سبک کف پوش با اشکال، طرح ها، تراکم، نحوه بافت و … برای علاقه مندان به بازار عرضه شد. اما همه این نمونه های فرش در یک دسته با یکدیگر مشترک هستند و آن شهر بافت آن ها یعنی شهر تبریز است.

فرش تبریز: فرش تبریز مهم ترین دسته در کف پوش های دستباف تبریزی به شمار می­رود. فرش های تبریز با ویژگی های خاص خود که در ادامه بیشتر به آن ها می­پردازیم، شناخته می­شوند. فرش تبریز به دلیل قیمت بالای آن در ابعاد بالا در یک بازه مشخص و کاملا استاندارد بافته می­شوند که این شکل به یکی از مولفه های شناخت این فرش دستباف تبدیل شده است. فرش دستباف تبریز در طرح ها، رنگ ها و ابعاد مختلفی بافته می­شود که ظاهر بی نقص و درخشندگی آن از مهم ترین ویژگی های آن است.

تابلوفرش تبریز: تابلوفرش ها که نمونه های کوچک از فرش های دستباف تبریز هستند در دسته های مختلفی از طرح روانه بازار می­شوند. تابلوفرش ها به منظور آویزان شدن بر دیوار و دادن رنگ و لعاب به دیوار های بی جان بافته شده اند. تابلوفرش های دستباف تبریز نسبت به فرش های تبریز تفاوت هایی دارند. یکی از تفاوت های اصلی در بین این و محصول بیشتر بودن رجشمار و تراکم در تابلوفرش ها نسبت به فرش های دستباف است.

دیگر تفاوت های بین این دو محصول در طرح های اجرایی آن ها می­باشد. در تابلوفرش های دستباف تبریز همبستگی فرهنگی با سایر ملل سبب شده که نمونه هایی از نقش های مشهور سایر کشور ها در آن دیده شود. تابلوفرش ها را به منظور محافظت، نگهداری و نصب آن ها در قاب های چوبی محکمی قرار می­دهند. این قاب های محافظ تابلوفرش دستباف با توجه طرح ها و نقش های تابلوفرش جنسی از چوب طبیعی، mdf یا pvc دارند.

گبه تبریز: گبه ها یکی از اصیل ترین، لطیف ترین و زیباترین کف پوش ها در بین محصولات ایرانی هستند. گبه سال های سال است که به دستان پر توان و پر مهر زنان عشایر بافته و به بازار ها عرضه می­شود. این گبه های دستباف که با پرز های بلند خود شناخته می­شوند، با الیاف پشمی که از پشم طبیعی عمل آمده بافته می­شوند. یکی دیگر از موضوعاتی که گبه تبریزی یا سایر آن ها از دیگر محصولات متمایز می­کند، گره های درشت آن و کم بودن تعداد پود های به کار رفته در آن می­باشد.

با وجود این پرز های بلند و گره های بزرگ گبه لطافت و نرمی بیشتر خواهد گرفت. از دیگر نکات موجود در گبه ها نقوش و طرح های به کار رفته در آن است که در طرح های سبک زندگی، طبیعت، دنیا و … در شکل های هندسی کامل، طرح های انتزاعی و متنوع اجرا شده است.

پادری تبریز: پادری ها نمونه های کوچکی از فرش تبریز هستند که برای تکمیل پازل کف پوش ها در یک دکوراسیون به کار می­روند. طرحی که در پادری های تبریزی استفاده می­شود از جمله طرح هایی است که در سایر آثار از آن استفاده می­شود. شاید به اندازه فرش نسبت به جزئیات آن توجه نشود اما در انعکاس نقش و طرح اصلی مورد نظر بافنده بسیار مثبت عمل می­کنند. پادری ها در کناره ها، ورودی ها و … مورد استفاده قرار می­گیرند.

گلیم تبریز: گلیم ها نمونه هایی ساده تر از فرش های دستباف هستند که از نظر طرح های اجرا شده در آن ها، جنس نخ و حتی نحوه بافت با سایر کف پوش ها تفاوت آشکاری دارند. گلیم فرش ها عموما از نخ های پشم و ابریشم بافته می­شوند و به وسیله یک نخ یک تکه در یک ردیف بین تار های زیر و روی چله حرکت می­کنند. تغییرات رنگ و نقش با گره زدن نخ به ادامه نخ قبلی صورت می­پذیرد. به طور کلی گلیم که از قدیمی ترین کف پوش های ایرانی است، بافت ساده و راحت تری نسبت به سایرین دارد.

جاجیم تبریز: جاجیم ها نیز از نمونه های بسیار قدیمی کف پوش های ایرانی به شمار می­روند که البته در بین عشایر ایرانی کماکان از محبوب ترین دست بافته ها به شمار می­روند. از جاجیم ها در بافت کیف، کفش، پتو، زیر انداز سیاه چادر ها، پوشش دیواره سیاه چادر ها، کیسه چهار پایان و … استفاده می­شود. اما نکته ای که در جاجیم ها باید به آن توجه شود، خشن بودن بافت نخ های آن و زبر بودن سطح آن است. طرح های استفاده شده در جاجیم ها بسیار ساده و متشکل از اشکال هندسی و خطوط پیوسته است.

ورنی تبریز: ورنی یا سوما از نمونه های دست بافت عشایر تبریز و آذربایجان است که به گلیم عشایر نیز نامگذاری شده است. سبک بافت ورنی ها نیز مانند گلیم فرش ها بوده و جنس آن ها از پنبه، پشم، ابریشم و کنف است که نسبت به انواع دیگر موارد دستباف تبریزی وزن بسیار کمتری دارند و در نتیجه حمل آن ها بسیار آسان تر خواهد بود.

جنس نخ فرش دستباف تبریز

مهم ترین مولفه در بافت فرش دستباف تبریز نخ هایی است که در بافت آن ها استفاده می­شود. در گذشته بافت فرش های تبریز نسبت به انواع امروزی آن خشن تر بود زیرا از پشم هایی استفاده می­شد که ظاهر زبر تری نسبت به سایرین داشتند. از طرفی نیز به دلیل شور بودن آب های اطراف شهر تبریز و استفاده از این آب شور هنگام رنگرزی نخ های بافت قالی در تبریز، منجر به دهیدراته شدن بیشتر این نخ ها و در نتیجه زبر تر شدن آن می­شدند.

نخ ها در دو بخش پرز یا بافت و چله یا تار و پود فرش مورد استفاده قرار می­گیرند. امروزه نخ های غالب در پرز فرش دستباف نخ های کرک، ابریشم، مرینوس و … و نخ هایی که بیشتر در اجرای چله فرش دستباف تبریز حضور دارند، نخ های ابریشم، پنبه، کرک، پشم و … هستند. جنس نخ ها در دو بخش گفته شده بسیار حائز اهمیت است، زیرا پرز های یک فرش ظاهر آن را به نمایش گذاشته و چله یک فرش جان یک فرش را به هم متصل می­کند و از طرفی پشت فرش را زیبا تر می­کند.

نخ هایی که در این بخش ها مورد استفاده قرار می­گیرند تنها از نظر ظاهری بررسی نمی­شوند و باید مقاومت قابل قبولی را در برابر آسیب های محتمل وارده به فرش داشته باشند. این آسیب ها به شکل کشش، پارگی، بریدگی و … در نخ ها نمایان می­شوند. رنگ پذیری نخ ها نیز از موارد مهم و قابل بررسی در آن ها به شمار می­رود که به تنوع آثار منجر خواهد شد.

گره فرش دستباف تبریز

در فرش بافی ایرانی بافت فرش ها در دو شکل اصلی گره ترکی و گره فارسی و همچنین دسته گره های متفرقه یا گره های محلی صورت می­گیرد. در سبک فارسی که به آن گره غیر متقارن نیز گفته می­شود، یک گره در یک نخ تار ایجاد شده که البته مقاومت بسیار زیادی نخواهد داشت. این سبک بافت در نقاط مختلفی از کشور انجام می­شود که قدمت بسیار بالایی نیز دارد. یکی از مولفه های شناخت فرش تبریز، سبک بافت خاص آن منطقه است که به بافت ترکی یا بافت تبریزی مشهور است.

در فرش تبریز ترکی بافت دو گره متقارن به دو طرف یک نخ تار گره می­خورد. بافت ترکی با نام گره متقارن، گره دو طرفه، گره دوگانه، گره دو سو و … نیز شناخته می­شود.  این سبک بافت از ابداعات شهر تبریز است که بافته های آن را نسبت به بافته سایر شهر ها متمایز می­کند.

چله کشی فرش دستباف تبریز

روش های چله کشی نیز در فرش های ترکی بافت متفاوت است. در چله کشی ترکی دار ها به صورت ایستاده برپا می­شوند. فاصله بین سر دار و زیر دار در چله کشی ترکی باید یکسان باشد. در چله کشی ترکی باید از دو نفر استفاده کرد. در ابتدا باید دو نخ را به صورت موازی عرض دار به سمت راست رو ها بست. طول زهوار ها نیز باید از عرض دار بیشتر باشد. پس از آن باید نخ های چله را با توجه به زوج یا فرد بودن شیرازه ها از زیر یا روی زهوار ها به صورت یکدست و یکسان عبور داد.

رنگ بندی و طرح های فرش تبریز

فرش های دستباف تبریز با رنگ های متنوع و تعداد رنگ بالای آن ها شناخته می­شوند. دلیل عمده این رنگ بندی متنوع جنس نخ های آن است که رنگ پذیری بسیار خوبی دارند و در فرآیند رنگرزی دچار تغییر شکل نمی­شوند. برخی فرش های تبریز ارائه شده تا بیش از 100 رنگ را در خود جای داده اند که نشان از بیان عالی جزئیات آن ها دارد. از طرح هایی که در فرش های تبریز در این رنگ بندی های خاص اجرا می­شود، می­توان به موارد زیر اشاره نمود:

• طرح های گلدانی
• طرح درختی
• طرح محرابی
• طرح قندیل دار
• طرح حیوان دار
• طرح شکارگاه
• طرح هراتی
• طرح شاخ و برگ
• طرح گل فرنگ
• طرح خشتی
• طرح قاب قرآنی
• طرح طبیعت
• طرح خطیبی
• طرح مستوفی
• طرح اسلیمی ترنج دار
• طرح اسلیمی لچک دار
• طرح نقش ماهی یا ریز ماهی
• طرح میناخانی
• طرح شکور تقی زاده
• و …

رجشمار فرش تبریز

در فرش های تبریز که به ضخامت و تراکم بالا شهرت دارند، یکی از ویژگی های شناخت تعداد رج شمار آن ها می­باشد. فرش های دستباف تبریز از 30 تا 70 عدد را نشان می­دهد که از پر کاربرد ترین تعداد رجشمار آن ها 50،55 و 60 است. رج شمار به تعداد گره ها در 7 سانتی متر از فرش دستباف گفته می­شوند. در تابلوفرش های دستباف تعداد رجشمار متفاوت تر است زیرا فضای کمتر و ابعاد نسبت به فرش های دستباف محدودیت دارد. تعداد رجشمار تابلوفرش های دستباف تبریز از50 تا 120 عدد عنوان شده است.

گالری فرش ایران مفتخر است تا تمامی محصولات خود از جمله فرش ها و تابلوفرش های دستباف را به صورت نقد و اقساط، تقدیم به هم میهنان عزیز کند. جهت دریافت مشاوره ی رایگان تلفنی و حضوری و آشنایی بیشتر با این مجموعه به صفحه ی درباره‌ ما مراجعه نمایید. همچنین می‌توانید جهت اطلاع از قیمت خرید و فروش جدید ترین محصولات و جست و جو میان دیگر مطالب گالری فرش ایران، به صفحه وبلاگ فرش ایران مراجعه نمایید.

ابزار بافت فرش دستباف تبریز

روش فارسی به آسان بودن اجرا شهرت دارد. طبیعتا در هنگام بافت آن کمتر از ابزار بهره برده و مسیر بافت آن بیشتر به وسیله دست بافنده صورت خواهد پذیرفت. در روش ترکی بافت و فارسی بافت تفاوت های بسیاری وجود دارد که این موضوع حتی در ابزار مورد استفاده در آن ها نیز به چشم می­خورد. لیست زیر ابزار مورد استفاده در بافت فرش دستباف را به نمایش می­گذارد:

• قیچی پرداخت
• قیچی رو گیری
• سیخ پودکش
• دفتین
• قلاب
• دار ترکی
• فنر
• توپک ساز

اساتید فرش دستباف تبریز

هر اثر هنری با نام خالق آن شناخته می­شود. در حقیقت این استاد و خالق پشت اثر است که به آن جان و اعتبار می­دهد. فرش دستباف تبریز که در سراسر جهان شناخته شده نیز از این قائده مستثنی نیست و اساتید به نام تبریز در رسیدن آن به این جایگاه نقش ویژه و سازنده ای داشته اند. استادان به نام تبریز تعداد بسیار زیادی را شامل می­شود که معرفی همه ی آن ها در این مجال نمی­گنجد و لاجرم به معرفی برخی می­پردازیم:

• استاد حسین طاهر زاده
• استاد میر مصور
• استاد اسکندانی
• استاد علی اشرف کاشانی
• استاد عیسی بهادری
• استاد احمد عباد
• استاد عبدالله باقری
• استاد رسام عربزاده
• استاد محمد افسری
• استاد رسولی
• استاد تقی زاده
• و …